Σε συνέχεια των διαδικτυακών σεμιναρίων που έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν το δίκτυο της Endeavor να αντιμετωπίσουν με επιτυχία την κρίση που προκάλεσε το ξέσπασμα του κορονοϊού, η Endeavor Greece προσκάλεσε την κα Μαρία Βελισσαρίου, Διευθύντρια Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολόγων Τροφίμων (IFT), να μας μιλήσει για τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κλάδος των Τροφίμων & Ποτών.
Κατά τη διάρκεια του διαδικτυακού σεμιναρίου, η κα Βελισσαρίου, ειδικός στον κλάδο Τροφίμων & Ποτών, αναφέρθηκε στις επιπτώσεις που είχε η πανδημία στον κλάδο. Μας παρουσίασε τις βέλτιστες πρακτικές για την ασφάλεια των τροφίμων και πρόσφερε συμβουλές από κάθε γωνιά της γης για το χειρισμό των πρώτων υλών. Η κα Βελισσαρίου επικεντρώθηκε στην αλυσίδα αξίας τροφίμων πριν από την κρίση και παρουσίασε την τρέχουσα κατάσταση στην αλυσίδα εφοδιασμού, αναφέροντας τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που προέκυψαν από την πανδημία. Μας εξήγησε επίσης πώς η τρέχουσα κρίση διαφοροποιείται από τις προηγούμενες και επεσήμανε τις βασικές προτεραιότητες και τα μαθήματα που πρέπει να πάρουμε για να μετριάσουμε τις συνέπειές της. Τέλος, μίλησε για τις ευκαιρίες που προέκυψαν, συμπεριλαμβανομένης της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης του κλάδου.
Η παγκόσμια αλυσίδα αξίας τροφίμων ήταν πολύ διαφορετική πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας, σύμφωνα με τη Μαρία Βελησαρίου. Πριν από την πανδημία, ο κόσμος έτεινε να υιοθετήσει ορισμένες στρατηγικές καινοτομίας και στρατηγικές που μετασχηματίζουν την επισιτιστική ασφάλεια, οι οποίες είχαν αρχίσει να αναδιαμορφώνουν την τροφική αλυσίδα. Οι τεχνολογίες Nutrigenetics και παρακολούθησης της ποιότητας των τροφίμων έχουν επιφέρει αλλαγές στη ζήτηση, ενώ τα μεγάλα δεδομένα, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT) και το blockchain, επιτρέπουν τη διαφάνεια στην αλυσίδα εφοδιασμού σε πραγματικό χρόνο και προωθούν τις αλληλοσυνδέσεις της αλυσίδας αξίας. Ταυτόχρονα, τεχνολογίες όπως το μικροβίωμα και η προστασία των καλλιεργειών με βιολογικά μέσα χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία αποτελεσματικών συστημάτων παραγωγής.
«Η κατάσταση έχει εξελιχθεί πολύ γρήγορα τον τελευταίο μήνα και θα εξακολουθήσει να μεταβάλλεται. Τα τελευταία χρόνια πρώτο μας μέλημα ήταν η βιωσιμότητα και αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε τεχνολογίες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, η ρομποτική, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things – IOT), η Ανιχνευσιμότητα, το Blockchain, οι οποίες έχουν μεταμορφώσει τον κλάδο των Τροφίμων & Ποτών. Ωστόσο, η πανδημία της νόσου COVID-19 μας ανάγκασε να γυρίσουμε σε ένα πρότερο στάδιο, καθώς έπρεπε να βεβαιωθούμε ότι έχουμε αρκετές προμήθειες και να διασφαλίσουμε τη συνέχεια και τη σταθερότητα των επιχειρήσεων. Στο κοντινό μέλλον, περιμένουμε να συντελεστούν αλλαγές στον πολιτισμό, στη συμπεριφορά των καταναλωτών, στην υγειονομική περίθαλψη, το κλίμα, τη γεωπολιτική και στα ρυθμιστικά πλαίσια, στις κεφαλαιαγορές, στα δεδομένα και στην ανατρεπτική καινοτομία, στο διατροφικό σύστημα και τα πλανητικά όρια», εξήγησε η κα Βελισσαρίου.
Η κα Βελισσαρίου επεσήμανε τη μοναδικότητα αυτής της πανδημίας. Μέχρι στιγμής, οι γνώσεις και τα δεδομένα των επιστημόνων σχετικά με τον ιό είναι πολύ περιορισμένα, κάτι που καθιστά δύσκολη τη διαχείριση κινδύνου. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το έλλειμμα γνώσης για την επίδραση του ιού στον κλάδο των τροφίμων είναι έκδηλο τόσο στον τομέα των αυστηρών οδηγιών υγιεινής όσο και στα πρωτόκολλα αποστείρωσης. «Κατά τη διάρκεια αυτής της παγκόσμιας κρίσης στην υγεία, η οποία θα έχει τεράστιες οικονομικές συνέπειες, το οικοσύστημα τροφίμων έχει πρωταρχική σημασία. Ήδη έχει χαρακτηριστεί ως αποφασιστικής σημασίας υποδομή και οι υπάλληλοί του ως αποφασιστικής σημασίας εργαζόμενοι. Ο κλάδος τροφίμων διασφαλίζει την παραγωγή 7 μέρες την εβδομάδα 24 ώρες την ημέρα, εξασφαλίζοντας την επάρκεια της αλυσίδας εφοδιασμού έως τη διασφάλιση του εφοδιασμού. Επομένως, θα πρέπει να διασφαλιστεί η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων, η ασφάλεια των τροφίμων, ενώ η απολύμανση και η μεταφορά πρέπει να παρακολουθούνται και να αναλύονται», πρόσθεσε.
«Παράλληλα», συνέχισε, «οι αλυσίδες εφοδιασμού δέχονται τεράστιες πιέσεις από όλες τις πλευρές». Αναφορικά με τα συσκευασμένα καταναλωτικά προϊόντα, η Μαρία εξήγησε ότι οι πωλήσεις αυξάνονται και τα εργοστάσια εξαντλούνται από τις πιέσεις που ασκούνται απειλώντας την υγεία των εργαζομένων. Όσον αφορά τα σουπερμάρκετ και τα παντοπωλεία, οι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν υψηλή ζήτηση που αυξάνει τις πωλήσεις και τα αποθέματα έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν ελλείψεις. Η υπηρεσία τροφίμων βρίσκεται μπροστά σε μεγάλες προκλήσεις. Λόγω της αναστολής λειτουργίας των περισσότερων εστιατορίων και σχολών, τα εστιατόρια που εξυπηρετούσαν φοιτητές, είναι πλέον εκτός λειτουργίας. Πασχίζουν να καλύψουν τις απώλειες με τη διανομή, αλλά είναι δύσκολο. Ενώ στις μεταφορές, αν και δεν υπήρξαν σημαντικές απαγορεύσεις σε εθνικό επίπεδο, το κλείσιμο των συνόρων και των λιμένων οδηγεί σε ελλείψεις σε εμπορεύματα και συσκευασίες.
Η κα Βελισσαρίου επεσήμανε ότι οι απάτες στα τρόφιμα έχουν σημειώσει δραματική αύξηση από τη στιγμή που ξέσπασε η επιδημία. Πρόσθεσε ότι η νόσος COVID-19 είναι μια από εκείνες τις ασθένειες που δοκιμάζουν την ικανότητά μας να μειώσουμε την έκθεση στον κίνδυνο. Η έκθεση στον κίνδυνο προκύπτει από το συνδυσμό της πιθανότητας έκθεσης στον κίνδυνο και τον αντίκτυπο αυτού του κινδύνου. Αυτά τα δύο στοιχεία βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε παρέμβασης που αφορά την επιδημία και είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστούν, καθώς γνωρίζουμε πολύ λίγα για τον συγκεκριμένο ιό. «Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι εδώ δεν πρόκειται για ζήτημα ασφάλειας τροφίμων, αλλά για ένα ζήτημα υγείας. Πρέπει να δώσουμε έμφαση στη διαχείριση του κινδύνου, να αντιμετωπίσουμε την απειλή για να μετριάσουμε τους κινδύνους, να αντιδράσουμε και να εξακολουθήσουμε να προσφέρουμε τρόφιμα στους ανθρώπους», μας εξήγησε.
Σχετικά με τις νέες προκλήσεις που επιφέρει η κρίση στον κλάδο των τροφίμων και ποτών, η κα Βελισσαρίου ανέφερε την πρόσβαση σε εγκαταστάσεις, τη διαδικασία πιστοποίησης που βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς υπάρχουν πιστοποιήσεις που πλησιάζουν στη λήξη τους, τη νέα αξιολόγηση των προμηθευτών, καθώς οι εταιρείες διατηρούν πολύ μικρές ποσότητες προμηθειών, τις κρίσιμες υπηρεσίες, όπως η φυτοπροστασία, η εξελισσόμενη επιστημονική γνώση γύρω από τον κορονοϊό, και οι βέλτιστες πρακτικές, όπως οι μάσκες προσώπου, η σωρευτική πίεση στο εργατικό δυναμικό και η ετοιμότητα της τεχνολογίας που μπορεί να αξιοποιηθεί για να μετριάσει τους παράγοντες που ασκούν πιέσεις στο σύστημα.
Επιπλέον, ανέφερε ότι το κλείσιμο των συνόρων θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στον κλάδο. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες», συνέχισε «εισάγουν το 50% των τροφίμων τους. Τους επόμενους μήνες πολλές χώρες θα κλείσουν τα σύνορά τους για να εμποδίσουν τη μετάδοση του ιού, αλλά και για να δημιουργήσουν απόθεμα τροφίμων για τους πολίτες τους. Επίσης θα επιβάλουν μεγάλους δασμούς για να προστατεύσουν την εγχώρια παραγωγή και να δημιουργήσουν δουλειές στη χώρα τους. Ενδέχεται να αυξηθούν και οι γεωπολιτικές εντάσεις. Σύντομα θα φανεί το μέγεθος αυτών των ανακατατάξεων», δήλωσε.
Η κα Βελισσαρίου ανέφερε επίσης ότι αναμένει μέτριας έκτασης αλλά μακροπρόθεσμες αλλαγές στην εγχώρια παραγωγή. «Θεωρώ ότι πολλές χώρες θα εξισορροπήσουν την εγχώρια παραγωγή με τις εισαγωγές, ως μέρος των πολιτικών για την επισιτιστική ασφάλεια», εξήγησε. «Κάτι τέτοιο όμως εξαρτάται και από τη διαθεσιμότητα των πρώτων υλών, όπως τα σιτηρά και άλλες καλλιέργειες, αλλά και από τα υλικά συσκευασίας. Το συνολικό παραγωγικό και αγροτικό οικοσύστημα θα πρέπει να σχεδιαστεί ξανά σε επίπεδο χώρας. Ενδέχεται να δούμε περισσότερες καινοτομίες στο χώρο της εσωτερικής και κάθετης καλλιέργειας (indoor and vertical agriculture). Ταυτόχρονα, η εγχώρια παραγωγή ή και πιο συγκεκριμένα η εγχώρια παραγωγή τροφίμων μπορεί να αποτελέσουν έναν επιθυμητό τρόπο ζωής», πρόσθεσε.
Η κα Βελισσαρίου παρουσίασε και τα αποτελέσματα μιας πρόσφατης έκθεσης της εταιρείας IRI, η οποία αναφέρει ότι το 86% του συνολικού πληθυσμού των ΗΠΑ ανησυχούν για τον κορονοϊό, και ότι αυτή η ανησυχία είναι κοινή ασχέτως ηλικίας, γενιάς, γένους, εθνότητας, οικογενειακής κατάστασης, εισοδήματος και από το αν υπάρχουν παιδιά στο σπίτι. «Αυτές οι ανησυχίες είναι κατανοητές, καθώς οι άνθρωποι νιώθουν απομονωμένοι και οι ηλικιωμένοι δεν επιτρέπεται να βγουν από το σπίτι», υποστήριξε. Σύμφωνα με την παραπάνω έκθεση, οι αγοραστικές συνήθειες των ανθρώπων έχουν αλλάξει. Τώρα οι άνθρωποι πηγαίνουν στο σουπερμάρκετ πιο σπάνια, αλλά αγοράζουν μεγαλύτερες ποσότητες προϊόντων. Μόνο το 8% του πληθυσμού κάνει τα ψώνια της εβδομάδας διαδικτυακά. «Από τη νέα κατάσταση προκύπτει ένα πρόβλημα καθώς οι ηλικιωμένοι άνθρωποι συνήθιζαν να πηγαίνουν πιο συχνά στο σουπερμάρκετ και να αγοράζουν μικρότερες ποσότητες τροφίμων. Τώρα, καθώς διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο, αναγκάζονται να αλλάξουν συνήθειες», πρόσθεσε.
Η μελέτη δείχνει επίσης ότι η κατανάλωση των comfort food έχει αυξηθεί. Σύμφωνα με την ειδικό, «ζήτησαν από τους ανθρώπους να μείνουν στο σπίτι, να εφαρμόσουν μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, κάτι που τους παρακινεί να αναζητήσουν παρηγοριά και χαρά στο φαγητό. Την ίδια στιγμή, η έκθεση δείχνει ότι το σχήμα της τρέχουσας αγοραστικής συμπεριφοράς είναι παρόμοιο με των καταναλωτών μετά από το περιστατικά ανεμοστρόβιλων. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται μείωση στον αριθμό των προϊόντων που αγοράζουν οι καταναλωτές ενώ τείνουν να αγοράζουν πιο φτηνά προϊόντα.
Σύμφωνα με την κα Βελισσαρίου έχουμε βελτιστοποιήσει τις αλυσίδες τροφοδοσίας ώστε να προλαβαίνουν ίσα ίσα τη ζήτηση, να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και παγκοσμιοποιημένες. Ωστόσο, η πανδημία του κορονοϊού έχει δείξει ότι οι αδύναμες αλυσίδες τροφοδοσίας δεν μας εγγυώνται απαραιτήτως τη μελλοντική πρόσβαση στην τροφή. «Η παρούσα κρίση έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη να επανασχεδιάσουμε την αλυσίδα τροφοδοσίας, ώστε να γίνει πιο ευέλικτη και πιο ανθεκτική. Θα χρειαστούμε συστήματα που θα καθιστούν δυνατή τη μετακίνηση των τροφίμων από τη μια αποθήκη στην άλλη. Έχουμε ανάγκη από περισσότερα οικοσυστήματα εγχώριας παραγωγής και εγχώριας διανομής», υποστήριξε. «Η ζωή στα αστικά κέντρα έχει προσφέρει πολλές ευκαιρίες στις νέες επιχειρήσεις. Πρέπει να επιταχύνουμε την ενσωμάτωση της τεχνολογίας και να ψηφιοποιήσουμε τις αλυσίδες τροφοδοσίας τροφίμων από το “πρώτο” μέχρι το “τελευταίο” χιλιόμετρο», πρόσθεσε.
«Αυτή η κρίση θα μπορούσε να επιταχύνει καινοτομίες που θα αλλάξουν το παιχνίδι στο σημείο που εφάπτονται οι επιστήμες των τροφίμων, η βιολογία και η τεχνολογία. Οι επιχειρηματίες θα αναγνωρίσουν την ευκαιρία και θα προχωρήσουν μπροστά. Θα προκύψει γρήγορη ανάπτυξη του Διαδικτύου των Πραγμάτων (IOT) και της ρομποτικής». Η επιστήμη δεδομένων κοινοποιεί πληροφορίες που δεν ήταν διαθέσιμες πριν, και αφορούν την ασφάλεια των τροφίμων, τη διαμόρφωση του προϊόντος, τον αντίκτυπο στη διατροφική αξία και την υγεία, τη σταθερότητα του προϊόντος και τη διάρκεια ζωής του στο ράφι, τη συνάθροιση προσφοράς και ζήτησης και τις τιμές χονδρικής. Σύμφωνα με την κα Βελισσαρίου, «η ανιχνευσιμότητα σε συνδυασμό με άλλους δείκτες παραγωγικότητας και αποδοτικότητας μπορούν να γίνουν καταλύτες διαφάνειας και εμπιστοσύνης».
Η κα Βελισσαρίου τόνισε μάλιστα τη σημασία που έχει η διηπειρωτική συνεργασία. «Οι λύσεις που προσφέρει η τεχνολογία είναι διαθέσιμες και μπορούν να αξιοποιηθούν για να μετριαστεί η έκθεσή μας στον κίνδυνο. Παράλληλα, αυτή η πανδημία πιθανόν να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη του καταναλωτή στην επιστήμη και να παρακινήσει τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τις επενδύσεις και τη διασυνοριακή συνεργασία σε επίπεδο πολιτικής», εξήγησε.
Η κα Βελισσαρίου επεσήμανε τρία σημαντικά διδάγματα από την κρίση:
1. Οι αλυσίδες εφοδιασμού πρέπει να εξελιχθούν. Θα πρέπει να επανασχεδιαστούν, να είναι οικονομικά πιο αποδοτικές, πιο ανθεκτικές και πιο ευέλικτες σε άγνωστες καταστάσεις όπως η απροσδόκητη κρίση την οποία προσπαθούμε τώρα να διαχειριστούμε.
2. Η καταναλωτική συμπεριφορά πρέπει να αλλάξει σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Είναι σημαντικό να εξισορροπήσουμε όλες τις συνισταμένες, ανάμεσά τους και τα σημεία πώλησης, καθώς εκεί οι άνθρωποι προμηθεύονται τρόφιμα. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση σε τροφές με υψηλή θρεπτική αξία.
3. Τη σημασία των επιστημονικών συνεργασιών. Είναι απαραίτητες για να καταφέρουμε να ενεργοποιήσουμε λύσεις όχι μόνο σε εγχώριο επίπεδο, αλλά και σε παγκόσμιο. Η συνεργασία στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθούν στο μέλλον καταστροφικά γεγονότα σαν αυτό.
Η κα Βελισσαρίου ολοκλήρωσε το σεμινάριό της δίνοντας μια θετική νότα. Μας υπενθύμισε ότι δεν είμαστε μόνοι, και ότι η πίστη στην επιστήμη και στη συνεργασία είναι ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουμε. «Ακόμα και στις πιο σκοτεινές εποχές υπάρχει κάτι το καλό. Η τεχνολογική γνώση υπάρχει και μπορεί να αξιοποιηθεί. Η συνεργασία τεχνολογίας και επιστήμης είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθούν στο μέλλον καταστροφικά γεγονότα σαν αυτό», επεσήμανε. «Αυτή η πανδημία μας δείχνει πόσο μικρός, αλλά ταυτόχρονα, και πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος μας. Οι αποστάσεις μεγάλωσαν ξαφνικά, καθώς όλοι είμαστε απομονωμένοι, αλλά από την άλλη μεριά μειώνονται κιόλας, καθώς όλα πρέπει να γίνονται εικονικά. Η ψηφιακές δυνατότητες μας υπενθυμίζουν ότι δεν είμαστε μόνοι μας».
Εδώ μπορείτε να ακούσετε την ηχογράφηση του σεμιναρίου.